اعتکاف در ايران سنت اعتکاف در طول تاريخ کم و بيش در ايران اسلامي، برپا مي شده ولي از پيشينه آن در ايران، قبل از دوران صفويه، چيز زيادي در دست نيست . آنچه به صورت مستند وجود دارد برپايي اين سنت الهي در دوران صفويه مي باشد که به همت بلند شيخ لطف الله ميسي و شيخ بهائي، در دو پايتخت صفويه، يعني قزوين و اصفهان صورت گرفته است. شيخ لطف الهل، هم عصر عالم بزرگ شيعي، شيخ بهائي است. او بسيار مرد توجه و عنايت شيخ بهائي بوده تا آنجا که شيخ، مردم را در پاره اي از مسائل شرعي به شيخ لطف الله ارجاع مي داده. شاه عباس اول، مسجد شيخ لطف الله را در اصفهان به نام اين عالم بزرگ و براي اقامه نماز توسط ايشان ساخت. شيخ لطف الله تا پايان عمر در کنار همان مسجد ساکن بود و در آن مسجد نماز جمعه را اقامه نمود. اين عالم سخت کوش به برپايي سنت اعتکاف، اهتمامي ويژه داشت. چنان که بر اثر تلاشهاي خستگي ناپذير او اعتکاف سنتي رايج و زنده باشد . کتاب الرسالة الاعتکافيه از آثار اوست.
سنت اعتکاف در طول تاريخ کم و بيش در ايران اسلامي، برپا مي شده ولي از پيشينه آن در ايران، قبل از دوران صفويه، چيز زيادي در دست نيست . آنچه به صورت مستند وجود دارد برپايي اين سنت الهي در دوران صفويه مي باشد که به همت بلند شيخ لطف الله ميسي و شيخ بهائي، در دو پايتخت صفويه، يعني قزوين و اصفهان صورت گرفته است. شيخ لطف الهل، هم عصر عالم بزرگ شيعي، شيخ بهائي است. او بسيار مرد توجه و عنايت شيخ بهائي بوده تا آنجا که شيخ، مردم را در پاره اي از مسائل شرعي به شيخ لطف الله ارجاع مي داده. شاه عباس اول، مسجد شيخ لطف الله را در اصفهان به نام اين عالم بزرگ و براي اقامه نماز توسط ايشان ساخت. شيخ لطف الله تا پايان عمر در کنار همان مسجد ساکن بود و در آن مسجد نماز جمعه را اقامه نمود. اين عالم سخت کوش به برپايي سنت اعتکاف، اهتمامي ويژه داشت. چنان که بر اثر تلاشهاي خستگي ناپذير او اعتکاف سنتي رايج و زنده باشد . کتاب الرسالة الاعتکافيه از آثار اوست.
اعتکاف در اسلام: سيره پيامبر پيامبر اسلام (ص) هر از چند گاهي به دور از غوفاي مکه و سر و صداي مردم و هياهوي بت پرستان، خود را به غار حراء مي رسانيد و به پرستش معبود حقيقي مشغول مي شد. در شبي از شبها در حالي که محمد (ص) معتکف کوي دوست بود، صدايي شنيد. آري جبرئيل از آسمانها جواب همه پرسشهاي پيامبر (ص) را در دفتري از نور به زمين آورده بود؛ دفتري که نسخه شفا بخش همه در دهان بشري بود. "اي انسان براستي موعظه ايي از سوي پرودگارتان براي شما آمده و آن شفاي دردهاي شما و هادي و رحمتي براي عالميان است. (يونس:57)"پس از بعثت و بعد از هجرت، پيامبر فرصتي دوباره مي يابد تا به اعتکاف روي آورد و خلوتي با خداي خود داشته باشد. اين بار اعتکاف را در مسجد النبي پي مي گيرد. مدينه هرگز زمزمه هاي عاشقانه پيامبر (ص) را فراموش نمي کند. هنوز تموج صداي او از لابلاي ستونهاي مسجد النبي، به گوش مي رسد. کافي است گوش دل بسپاري، به راحتي خواهي شنيد.
پيامبر اسلام (ص) هر از چند گاهي به دور از غوفاي مکه و سر و صداي مردم و هياهوي بت پرستان، خود را به غار حراء مي رسانيد و به پرستش معبود حقيقي مشغول مي شد. در شبي از شبها در حالي که محمد (ص) معتکف کوي دوست بود، صدايي شنيد. آري جبرئيل از آسمانها جواب همه پرسشهاي پيامبر (ص) را در دفتري از نور به زمين آورده بود؛ دفتري که نسخه شفا بخش همه در دهان بشري بود. "اي انسان براستي موعظه ايي از سوي پرودگارتان براي شما آمده و آن شفاي دردهاي شما و هادي و رحمتي براي عالميان است. (يونس:57)"پس از بعثت و بعد از هجرت، پيامبر فرصتي دوباره مي يابد تا به اعتکاف روي آورد و خلوتي با خداي خود داشته باشد. اين بار اعتکاف را در مسجد النبي پي مي گيرد. مدينه هرگز زمزمه هاي عاشقانه پيامبر (ص) را فراموش نمي کند. هنوز تموج صداي او از لابلاي ستونهاي مسجد النبي، به گوش مي رسد. کافي است گوش دل بسپاري، به راحتي خواهي شنيد.
اعتکاف در اديان ديگر کسي به درستي نمي داند که اين عبادت، از چه زماني آغاز و کيفيت اجزا و شرايط آن در بدو شکل گيري چه چيزهايي بوده است. همانقدر مي دانيم که خداوند در قرآن به پيامبر بزرگ خود ابراهيم خليل الله و پسرش اسماعيل (ع) دستور مي دهد که خانه مرا پاک کنيد از براي طواف کنندگان و معتکفان و نمازگزاران. پس يقيناً اين عبادت در آن زمان وجود داشته و مورد رضايت خداوند نيز بوده است.براي وضوح مطلب، نظري به پيشينه اعتکاف افکنده و رد پاي آن را تا امروز پي مي گيريم. با توجه به آيه 125 سوره بقره، نتيجه مي گيريم که اعتکاف عملي بوده که در شريعت ابراهيم از مناسک و عبادات الهي محسوب مي شده. البته کيفيت و چگونگي مناسک آن معلوم نيست – و پيروان ايشان به اين عمل مبادرت مي ورزيدند و لذا ابراهيم و اسماعيل (ع) از طرف خداوند موظف شده بودند تا محيط لازم را براي برپايي اين مراسم مهيا سازند. واگذاري اين مسؤوليت خطير به آنها، گواه بزرگي بر اهميت عباداتي چون حج، اعتکاف و نماز در پيشگاه خداوند است.علامه مجلسي به نقل از مرحوم طبرسي مي نويسد: سليمان (ع) در مسجد بيت المقدس اعتکاف مي کرد. آب و خوراک براي آن حضرت فراهم مي شد و او در آن جا به عبادت مي پرداخت. حضرت موسي (ع) با آن که مسؤوليت سنگين رهبري و هدايت امت را به دوش داشت، براي مدت زماني آنان را ترک و براي خلوت با محبوب خويش به خلوتگاه کوه طور شتافت. او در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: چرا قوم خود را رها کردي و با عجله به سوي ما شتافتي؟ عرض کرد: پروردگارا! به سوي تو آمدم تا از من راضي شوي (طه :83و84).بيت المقدس از مکانهايي بود که همواره عده زيادي از انسانها، براي اعتکاف در آن گرد مي آمدند و به راز و نياز با پروردگار خويش مشغول مي شدند. بزرگ اين گروه، حضرت زکريا (ع) بود و از جمله کساني که در امر اعتکاف سرپرستي مي نمود حضرت مريم (ع) است. قرآن در اين باره مي فرمايد: "وَ کَفّلَها زَکَريا کُلَّما دَخَلَ عَلَيها زَکَريا المِحرابَ وَجَدَ عِندَها رِزقاً؛ کفالت او (مريم) را زکريا بر عهده گرفت و هر زمان که به محل عبادت او مي رفت براي او غذايي مهيا مي ديد (عمران:37)."
کسي به درستي نمي داند که اين عبادت، از چه زماني آغاز و کيفيت اجزا و شرايط آن در بدو شکل گيري چه چيزهايي بوده است. همانقدر مي دانيم که خداوند در قرآن به پيامبر بزرگ خود ابراهيم خليل الله و پسرش اسماعيل (ع) دستور مي دهد که خانه مرا پاک کنيد از براي طواف کنندگان و معتکفان و نمازگزاران. پس يقيناً اين عبادت در آن زمان وجود داشته و مورد رضايت خداوند نيز بوده است.براي وضوح مطلب، نظري به پيشينه اعتکاف افکنده و رد پاي آن را تا امروز پي مي گيريم. با توجه به آيه 125 سوره بقره، نتيجه مي گيريم که اعتکاف عملي بوده که در شريعت ابراهيم از مناسک و عبادات الهي محسوب مي شده. البته کيفيت و چگونگي مناسک آن معلوم نيست – و پيروان ايشان به اين عمل مبادرت مي ورزيدند و لذا ابراهيم و اسماعيل (ع) از طرف خداوند موظف شده بودند تا محيط لازم را براي برپايي اين مراسم مهيا سازند. واگذاري اين مسؤوليت خطير به آنها، گواه بزرگي بر اهميت عباداتي چون حج، اعتکاف و نماز در پيشگاه خداوند است.علامه مجلسي به نقل از مرحوم طبرسي مي نويسد: سليمان (ع) در مسجد بيت المقدس اعتکاف مي کرد. آب و خوراک براي آن حضرت فراهم مي شد و او در آن جا به عبادت مي پرداخت. حضرت موسي (ع) با آن که مسؤوليت سنگين رهبري و هدايت امت را به دوش داشت، براي مدت زماني آنان را ترک و براي خلوت با محبوب خويش به خلوتگاه کوه طور شتافت. او در پاسخ به پرسش خداوند که فرمود: چرا قوم خود را رها کردي و با عجله به سوي ما شتافتي؟ عرض کرد: پروردگارا! به سوي تو آمدم تا از من راضي شوي (طه :83و84).بيت المقدس از مکانهايي بود که همواره عده زيادي از انسانها، براي اعتکاف در آن گرد مي آمدند و به راز و نياز با پروردگار خويش مشغول مي شدند. بزرگ اين گروه، حضرت زکريا (ع) بود و از جمله کساني که در امر اعتکاف سرپرستي مي نمود حضرت مريم (ع) است. قرآن در اين باره مي فرمايد: "وَ کَفّلَها زَکَريا کُلَّما دَخَلَ عَلَيها زَکَريا المِحرابَ وَجَدَ عِندَها رِزقاً؛ کفالت او (مريم) را زکريا بر عهده گرفت و هر زمان که به محل عبادت او مي رفت براي او غذايي مهيا مي ديد (عمران:37)."
اعتکاف
6
اعتکاف تمرين انقطاع از غير اعتکاف تمرين انقطاع از غير وجود آدمي، همانند پاره خطي است که از دو سو، تا بي نهايت، قابل امتداد است و انسان مختار، بر سر دو راهي انتخاب، ناگريز از گزينش است. آيا به سوي فلاح برود و يا راه ضلالت را در پيش گيرد؟ در اين ميان، عده اي فلاح را برگزيده و در رسيدن به مقصد، از هيچ کوششي دريغ نمي ورزند. در بيابان، گر به شوق کعبه خواهي زد قدم سرزنشها گر کند خار مغيلان غم مخور در اين مسير، معتکفان تا بدانجا پيش مي روند که زمزمه زيباي "اِلهي هَب لِي کَمالَ الاِنقِطاعَ اِلَيکَ" به گوش جان مي شنوند. پس خدايا به من کمال انقطاع به سوي خود را هديه کن؛ يعني همان رستگاري واقعي و فلاح حقيقي را. بنابراين اعتکاف و خلوت گزيني در منزل دوست نخستين گام براي رسيدن به اين مقصد بزرگ انساني است . تعريف اعتکاف کلمه اعتکاف از ريشه عکف است. اهل لغت براي اين ريشه، معاني گوناگوني ذکر نموده اند. از جمله: رويکرد به چيزي با توجه و مواظبت، اقبال به چيزي بي آن که روي از آن برگردد، محبوس و متوقف کردن چيزي، اقبال و ملازمت بر چيزي از روي تعظيم و بزرگداشت آن، التزام به يک مکان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف. مجموع تعاريف بالا را مي توان، در يک تعريف خلاصه کرد: "اعتکاف به معني اقامت گزيددن در جايي است به طوري که فرد معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و اين التزام ناشي از اهميت و عظمت آن موضع باشد." بنابراين آنچه باعث تفاوت ميان اعتکاف و ساير اقامتها مي شود اين است که در اعتکاف، يک نحوه توجه و رويکردي وجود دارد که مانع اشتغال فرد به امور ديگر، غير از آنچه که به او روي کرده مي شود.اما تعريف اصطلاحي اعتکاف: امام خميني (ره) در تعريف اعتکاف مي گويند: "وَ هُوَ اللَّبَثُ فِي المَسجِدِ بِقَصدِ التَعّبُدِ بِهِ وَ لا يعتَبَرُ فِيه ضَمُّ قَصدِ عِبادَةٍ اُخري خارِجَةً عَنهُ وَ اِن کانَ هُو الاَحوِط؛ اعتکاف، ماندن در مسجد به نيت عبادت است و قصد عبادت ديگر، در آن معتبر نيست. اگر چه احتياط مستحب نيت عبادتي ديگر، در کنار اصل ماندن مي باشد. ارکان اعتکاف: ارکان عبادت يعني اجزايي که اگر عمداً يا هوا ترک شوند، آن عبادت باطل مي شود. اعتکاف نيز ارکاني دارد که عبارت اند از 1) نيت؛ 2) توقف در مسجد جامع شهر يا مساجد چهار گانه معروف؛ 3 کمتر از سه روز نبودن اعتکاف؛ 4) روزه دار بودن معتکف در ايام اعتکاف. توضيح بيشتر درباره ارکان و ساير شرايط اعتکاف در فصلهاي آينده خواهد آمد. پيشينه اعتکاف اعتکاف عبادتي است که در اديان ديگر نيز وجود دارد. اما آيا اعتکاف در آن اديان، همانند اعتکاف در اسلام است يا کيفيت و شرايط اعتکاف در آنها فرق مي کند؟ به درستي معلوم نيست که اعتکاف در اديان ديگر، داراي چه شرايطي بوده، به ويژه اينکه با تحريف اديان آسماني قبل از اسلام، بسياري از عبادات آنها، به فراموشي سپرده شده و جز صورتي بي روح از آنها باقي نمانده است.آنچه از قرآن به صراحت دريافت مي شود اصل وجود عبادتي به نام اعتکاف است که در بسياري از اديان الهي، از جمله اسلام، وجود داشته است و اما چه کيفيتي و چه شرايطي، اطلاعي در دست نيست.آيا رهبانيت در مسيحيت همان اعتکاف است؟ رهبانيت به معني خلوت نشيني، گوشه گيري و پرهيز از دنيا و پرداختن به عبادت . اموري همچون خدمت به بيماران صعب العلاج و امثال آن، يکي از رايجترين آداب و مناسک آيين مسيحيت به شمار مي رود که در ظاهر شباهتهايي با اعتکاف دارد.قرآن کريم به وجود اين عمل در ميان مسيحيان اشاره نموده و به طور ضمني آن را تأئيد مي نمايد. "وَ جَعَلنا فِي قُلوبِ الذّينَ اتَّبَعُوهُ رَأفَةً وَ رَحمَةً وَ رَهبانِيةً اِبتَدَعوُها ما کَتََبناها عَلَيهِم و در قلبهاي کساني که از مسيح پيروي مي کنند، رأفت و رحمت و رهبانيت قرار داديم، عملي که خود بدان دست زدند و ما آن را بر آنان واجب ننموديم (حديد: 27)."با توجه به معناي آيه معلوم مي شود که رهبانيت عبادتي است که پايه گذاري و جعل آن از سوي مسيحيان بوده که براي قرب بيشتر به خداوند به آن عمل مي کردند و حال آنکه اعتکاف يک عبادت شرعي در اديان سابق بوده است. با دقت در حوادث تاريخي، در مي يابيم که مسيحيان مؤمن براي پرستش خداوند و در امان ماندن از آزار يهوديان و بت پرستان، گوشه هاي خلوت را انتخاب و به راز و نياز با پروردگار مشغول مي شدند. جريان اصحاب کهف نيز از اين قرار است.
اعتکاف تمرين انقطاع از غير
وجود آدمي، همانند پاره خطي است که از دو سو، تا بي نهايت، قابل امتداد است و انسان مختار، بر سر دو راهي انتخاب، ناگريز از گزينش است. آيا به سوي فلاح برود و يا راه ضلالت را در پيش گيرد؟ در اين ميان، عده اي فلاح را برگزيده و در رسيدن به مقصد، از هيچ کوششي دريغ نمي ورزند. در بيابان، گر به شوق کعبه خواهي زد قدم سرزنشها گر کند خار مغيلان غم مخور در اين مسير، معتکفان تا بدانجا پيش مي روند که زمزمه زيباي "اِلهي هَب لِي کَمالَ الاِنقِطاعَ اِلَيکَ" به گوش جان مي شنوند. پس خدايا به من کمال انقطاع به سوي خود را هديه کن؛ يعني همان رستگاري واقعي و فلاح حقيقي را. بنابراين اعتکاف و خلوت گزيني در منزل دوست نخستين گام براي رسيدن به اين مقصد بزرگ انساني است .
تعريف اعتکاف کلمه اعتکاف از ريشه عکف است. اهل لغت براي اين ريشه، معاني گوناگوني ذکر نموده اند. از جمله: رويکرد به چيزي با توجه و مواظبت، اقبال به چيزي بي آن که روي از آن برگردد، محبوس و متوقف کردن چيزي، اقبال و ملازمت بر چيزي از روي تعظيم و بزرگداشت آن، التزام به يک مکان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف. مجموع تعاريف بالا را مي توان، در يک تعريف خلاصه کرد: "اعتکاف به معني اقامت گزيددن در جايي است به طوري که فرد معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و اين التزام ناشي از اهميت و عظمت آن موضع باشد." بنابراين آنچه باعث تفاوت ميان اعتکاف و ساير اقامتها مي شود اين است که در اعتکاف، يک نحوه توجه و رويکردي وجود دارد که مانع اشتغال فرد به امور ديگر، غير از آنچه که به او روي کرده مي شود.اما تعريف اصطلاحي اعتکاف: امام خميني (ره) در تعريف اعتکاف مي گويند: "وَ هُوَ اللَّبَثُ فِي المَسجِدِ بِقَصدِ التَعّبُدِ بِهِ وَ لا يعتَبَرُ فِيه ضَمُّ قَصدِ عِبادَةٍ اُخري خارِجَةً عَنهُ وَ اِن کانَ هُو الاَحوِط؛ اعتکاف، ماندن در مسجد به نيت عبادت است و قصد عبادت ديگر، در آن معتبر نيست. اگر چه احتياط مستحب نيت عبادتي ديگر، در کنار اصل ماندن مي باشد. ارکان اعتکاف: ارکان عبادت يعني اجزايي که اگر عمداً يا هوا ترک شوند، آن عبادت باطل مي شود. اعتکاف نيز ارکاني دارد که عبارت اند از 1) نيت؛ 2) توقف در مسجد جامع شهر يا مساجد چهار گانه معروف؛ 3 کمتر از سه روز نبودن اعتکاف؛ 4) روزه دار بودن معتکف در ايام اعتکاف. توضيح بيشتر درباره ارکان و ساير شرايط اعتکاف در فصلهاي آينده خواهد آمد. پيشينه اعتکاف اعتکاف عبادتي است که در اديان ديگر نيز وجود دارد. اما آيا اعتکاف در آن اديان، همانند اعتکاف در اسلام است يا کيفيت و شرايط اعتکاف در آنها فرق مي کند؟ به درستي معلوم نيست که اعتکاف در اديان ديگر، داراي چه شرايطي بوده، به ويژه اينکه با تحريف اديان آسماني قبل از اسلام، بسياري از عبادات آنها، به فراموشي سپرده شده و جز صورتي بي روح از آنها باقي نمانده است.آنچه از قرآن به صراحت دريافت مي شود اصل وجود عبادتي به نام اعتکاف است که در بسياري از اديان الهي، از جمله اسلام، وجود داشته است و اما چه کيفيتي و چه شرايطي، اطلاعي در دست نيست.آيا رهبانيت در مسيحيت همان اعتکاف است؟ رهبانيت به معني خلوت نشيني، گوشه گيري و پرهيز از دنيا و پرداختن به عبادت . اموري همچون خدمت به بيماران صعب العلاج و امثال آن، يکي از رايجترين آداب و مناسک آيين مسيحيت به شمار مي رود که در ظاهر شباهتهايي با اعتکاف دارد.قرآن کريم به وجود اين عمل در ميان مسيحيان اشاره نموده و به طور ضمني آن را تأئيد مي نمايد. "وَ جَعَلنا فِي قُلوبِ الذّينَ اتَّبَعُوهُ رَأفَةً وَ رَحمَةً وَ رَهبانِيةً اِبتَدَعوُها ما کَتََبناها عَلَيهِم و در قلبهاي کساني که از مسيح پيروي مي کنند، رأفت و رحمت و رهبانيت قرار داديم، عملي که خود بدان دست زدند و ما آن را بر آنان واجب ننموديم (حديد: 27)."با توجه به معناي آيه معلوم مي شود که رهبانيت عبادتي است که پايه گذاري و جعل آن از سوي مسيحيان بوده که براي قرب بيشتر به خداوند به آن عمل مي کردند و حال آنکه اعتکاف يک عبادت شرعي در اديان سابق بوده است. با دقت در حوادث تاريخي، در مي يابيم که مسيحيان مؤمن براي پرستش خداوند و در امان ماندن از آزار يهوديان و بت پرستان، گوشه هاي خلوت را انتخاب و به راز و نياز با پروردگار مشغول مي شدند. جريان اصحاب کهف نيز از اين قرار است.
کلمه اعتکاف از ريشه عکف است. اهل لغت براي اين ريشه، معاني گوناگوني ذکر نموده اند. از جمله: رويکرد به چيزي با توجه و مواظبت، اقبال به چيزي بي آن که روي از آن برگردد، محبوس و متوقف کردن چيزي، اقبال و ملازمت بر چيزي از روي تعظيم و بزرگداشت آن، التزام به يک مکان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف. مجموع تعاريف بالا را مي توان، در يک تعريف خلاصه کرد: "اعتکاف به معني اقامت گزيددن در جايي است به طوري که فرد معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و اين التزام ناشي از اهميت و عظمت آن موضع باشد." بنابراين آنچه باعث تفاوت ميان اعتکاف و ساير اقامتها مي شود اين است که در اعتکاف، يک نحوه توجه و رويکردي وجود دارد که مانع اشتغال فرد به امور ديگر، غير از آنچه که به او روي کرده مي شود.اما تعريف اصطلاحي اعتکاف: امام خميني (ره) در تعريف اعتکاف مي گويند: "وَ هُوَ اللَّبَثُ فِي المَسجِدِ بِقَصدِ التَعّبُدِ بِهِ وَ لا يعتَبَرُ فِيه ضَمُّ قَصدِ عِبادَةٍ اُخري خارِجَةً عَنهُ وَ اِن کانَ هُو الاَحوِط؛ اعتکاف، ماندن در مسجد به نيت عبادت است و قصد عبادت ديگر، در آن معتبر نيست. اگر چه احتياط مستحب نيت عبادتي ديگر، در کنار اصل ماندن مي باشد. ارکان اعتکاف: ارکان عبادت يعني اجزايي که اگر عمداً يا هوا ترک شوند، آن عبادت باطل مي شود. اعتکاف نيز ارکاني دارد که عبارت اند از 1) نيت؛ 2) توقف در مسجد جامع شهر يا مساجد چهار گانه معروف؛ 3 کمتر از سه روز نبودن اعتکاف؛ 4) روزه دار بودن معتکف در ايام اعتکاف. توضيح بيشتر درباره ارکان و ساير شرايط اعتکاف در فصلهاي آينده خواهد آمد.
پيشينه اعتکاف اعتکاف عبادتي است که در اديان ديگر نيز وجود دارد. اما آيا اعتکاف در آن اديان، همانند اعتکاف در اسلام است يا کيفيت و شرايط اعتکاف در آنها فرق مي کند؟ به درستي معلوم نيست که اعتکاف در اديان ديگر، داراي چه شرايطي بوده، به ويژه اينکه با تحريف اديان آسماني قبل از اسلام، بسياري از عبادات آنها، به فراموشي سپرده شده و جز صورتي بي روح از آنها باقي نمانده است.آنچه از قرآن به صراحت دريافت مي شود اصل وجود عبادتي به نام اعتکاف است که در بسياري از اديان الهي، از جمله اسلام، وجود داشته است و اما چه کيفيتي و چه شرايطي، اطلاعي در دست نيست.آيا رهبانيت در مسيحيت همان اعتکاف است؟ رهبانيت به معني خلوت نشيني، گوشه گيري و پرهيز از دنيا و پرداختن به عبادت . اموري همچون خدمت به بيماران صعب العلاج و امثال آن، يکي از رايجترين آداب و مناسک آيين مسيحيت به شمار مي رود که در ظاهر شباهتهايي با اعتکاف دارد.قرآن کريم به وجود اين عمل در ميان مسيحيان اشاره نموده و به طور ضمني آن را تأئيد مي نمايد. "وَ جَعَلنا فِي قُلوبِ الذّينَ اتَّبَعُوهُ رَأفَةً وَ رَحمَةً وَ رَهبانِيةً اِبتَدَعوُها ما کَتََبناها عَلَيهِم و در قلبهاي کساني که از مسيح پيروي مي کنند، رأفت و رحمت و رهبانيت قرار داديم، عملي که خود بدان دست زدند و ما آن را بر آنان واجب ننموديم (حديد: 27)."با توجه به معناي آيه معلوم مي شود که رهبانيت عبادتي است که پايه گذاري و جعل آن از سوي مسيحيان بوده که براي قرب بيشتر به خداوند به آن عمل مي کردند و حال آنکه اعتکاف يک عبادت شرعي در اديان سابق بوده است. با دقت در حوادث تاريخي، در مي يابيم که مسيحيان مؤمن براي پرستش خداوند و در امان ماندن از آزار يهوديان و بت پرستان، گوشه هاي خلوت را انتخاب و به راز و نياز با پروردگار مشغول مي شدند. جريان اصحاب کهف نيز از اين قرار است.
اعتکاف عبادتي است که در اديان ديگر نيز وجود دارد. اما آيا اعتکاف در آن اديان، همانند اعتکاف در اسلام است يا کيفيت و شرايط اعتکاف در آنها فرق مي کند؟ به درستي معلوم نيست که اعتکاف در اديان ديگر، داراي چه شرايطي بوده، به ويژه اينکه با تحريف اديان آسماني قبل از اسلام، بسياري از عبادات آنها، به فراموشي سپرده شده و جز صورتي بي روح از آنها باقي نمانده است.آنچه از قرآن به صراحت دريافت مي شود اصل وجود عبادتي به نام اعتکاف است که در بسياري از اديان الهي، از جمله اسلام، وجود داشته است و اما چه کيفيتي و چه شرايطي، اطلاعي در دست نيست.آيا رهبانيت در مسيحيت همان اعتکاف است؟ رهبانيت به معني خلوت نشيني، گوشه گيري و پرهيز از دنيا و پرداختن به عبادت . اموري همچون خدمت به بيماران صعب العلاج و امثال آن، يکي از رايجترين آداب و مناسک آيين مسيحيت به شمار مي رود که در ظاهر شباهتهايي با اعتکاف دارد.قرآن کريم به وجود اين عمل در ميان مسيحيان اشاره نموده و به طور ضمني آن را تأئيد مي نمايد. "وَ جَعَلنا فِي قُلوبِ الذّينَ اتَّبَعُوهُ رَأفَةً وَ رَحمَةً وَ رَهبانِيةً اِبتَدَعوُها ما کَتََبناها عَلَيهِم و در قلبهاي کساني که از مسيح پيروي مي کنند، رأفت و رحمت و رهبانيت قرار داديم، عملي که خود بدان دست زدند و ما آن را بر آنان واجب ننموديم (حديد: 27)."با توجه به معناي آيه معلوم مي شود که رهبانيت عبادتي است که پايه گذاري و جعل آن از سوي مسيحيان بوده که براي قرب بيشتر به خداوند به آن عمل مي کردند و حال آنکه اعتکاف يک عبادت شرعي در اديان سابق بوده است. با دقت در حوادث تاريخي، در مي يابيم که مسيحيان مؤمن براي پرستش خداوند و در امان ماندن از آزار يهوديان و بت پرستان، گوشه هاي خلوت را انتخاب و به راز و نياز با پروردگار مشغول مي شدند. جريان اصحاب کهف نيز از اين قرار است.
تعريف اعتکاف کلمه اعتکاف از ريشه عکف است. اهل لغت براي اين ريشه، معاني گوناگوني ذکر نموده اند. از جمله: رويکرد به چيزي با توجه و مواظبت، اقبال به چيزي بي آن که روي از آن برگردد، محبوس و متوقف کردن چيزي، اقبال و ملازمت بر چيزي از روي تعظيم و بزرگداشت آن، التزام به يک مکان و اقامت در آن، اقامت، ملازمت و مواظبت، حبس و توقف. مجموع تعاريف بالا را مي توان، در يک تعريف خلاصه کرد: "اعتکاف به معني اقامت گزيددن در جايي است به طوري که فرد معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و اين التزام ناشي از اهميت و عظمت آن موضع باشد." بنابراين آنچه باعث تفاوت ميان اعتکاف و ساير اقامتها مي شود اين است که در اعتکاف، يک نحوه توجه و رويکردي وجود دارد که مانع اشتغال فرد به امور ديگر، غير از آنچه که به او روي کرده مي شود.اما تعريف اصطلاحي اعتکاف: امام خميني (ره) در تعريف اعتکاف مي گويند: "وَ هُوَ اللَّبَثُ فِي المَسجِدِ بِقَصدِ التَعّبُدِ بِهِ وَ لا يعتَبَرُ فِيه ضَمُّ قَصدِ عِبادَةٍ اُخري خارِجَةً عَنهُ وَ اِن کانَ هُو الاَحوِط؛ اعتکاف، ماندن در مسجد به نيت عبادت است و قصد عبادت ديگر، در آن معتبر نيست. اگر چه احتياط مستحب نيت عبادتي ديگر، در کنار اصل ماندن مي باشد. ارکان اعتکاف: ارکان عبادت يعني اجزايي که اگر عمداً يا هوا ترک شوند، آن عبادت باطل مي شود. اعتکاف نيز ارکاني دارد که عبارت اند از 1) نيت؛ 2) توقف در مسجد جامع شهر يا مساجد چهار گانه معروف؛ 3 کمتر از سه روز نبودن اعتکاف؛ 4) روزه دار بودن معتکف در ايام اعتکاف. توضيح بيشتر درباره ارکان و ساير شرايط اعتکاف در فصلهاي آينده خواهد آمد.
